Who needs yesterday’s papers (1)

Op 28 januari 1944 is UVS officieel opgericht. Zo staat het tenminste op onze site – en wie ben ik om daaraan te twijfelen. De club bestaat eind januari 2024 tachtig jaar! Zo’n jubileum is altijd een mooie gelegenheid om weer eens wat stil te staan bij de geschiedenis van de club. Een beetje grasduinen in het verleden vind ik altijd leuk, daarom deze bijdrage(n). Nee, ik ga niet de geschiedenis van UVS schrijven of herschrijven, dat hebben anderen – clubleden met een langere staat van dienst – al goed en uitgebreid gedaan. Diverse jubileumuitgaven zijn daarvan het bewijs en deze zijn elders op deze site te vinden. Die stukken – met name de bijdragen van Klaus Wüstefeld en Ruud van der Plassche, geschreven ter gelegenheid van het 35- en 50-jarig bestaan van de club – moet u natuurlijk eerst lezen (en ga ik hier ook niet overschrijven). Maar met een beetje zoeken zijn tegenwoordig aanvullende bronnen te vinden die zorgen voor de nodige details en inkleuring. Vooral over de eerste jaren van UVS.

Achteraf gezien was januari 1944 natuurlijk een uiterst curieus moment om een schaakvereniging op te starten. Nijmegen – nee: heel Nederland – was bezet door de Duitsers en de geallieerden troepen waren nog in geen velden of wegen te bekennen. Amerikaanse en Britse bommenwerpers waren er begin 1944 wel, die vlogen over richting nazi-Duitsland. Zo ook op de fatale datum 22 februari 1944. Slechts een paar weken na de oprichting van UVS werd het centrum van deze stad voor een groot deel finaal verwoest door een bombardement van de overvliegende geallieerde bommenwerpers. De stad stond dagenlang in brand en er waren vele honderden doden plus duizenden gewonden. Amerikanen waren nalatig geweest met het goed identificeren van de stad, zegt de historicus nu. Vanaf september 1944 werd het net bevrijde Nijmegen bovendien maandenlang frontstad, met de bevolking, voor zover niet weggevlucht, in de vuurlinie en in de schuilkelders. Over de hele stad verspreid sloegen talloze granaten in en vielen opnieuw veel doden en gewonden. Nee, rustig en ontspannen schaken kan het nooit geweest zijn in 1944.

UVS is opgericht als bedrijfsvereniging van de Splendor gloeilampenfabriek, hoek Groenestraat en St. Annastraat. Ik kom er bijna iedere dag langs want het fabrieksgebouw staat er nog en is bij mij om de hoek. Voor zover iemand het nog niet wist: wij staan op de schouders van stoere fabrieksarbeiders en gloeilampendraaiers. Zoals hierboven gezegd, ik vermoed dat er van schaken niet of nauwelijks iets is gekomen in het Splendor Ontspanningslokaal in 1944. In oktober hoefde het personeel niet meer te verschijnen en kreeg het wachtgeld en/of een toeslag voor korter werken. Maar in maart 1945 wordt de fabriek echter weer opgestart:

(Nijmeegsch Dagblad, 15 maart 1945)

En een maand later, in april 1945 – dus nog vóór de officiële bevrijding van Nederland – plaatst het bestuur van de UVS in De Gelderlander en in het Nijmeegsch Dagblad de volgende kleine annonce:

“Het bestuur van de schaakclub U.V.S. deelt haar leden mede, dat zij de werkzaamheden heeft hervat. Nieuwe leden kunnen zich opgeven bij den Secretaris, den Heer G.J. Mentink, Groenestraat 112, waar ook alle inlichtingen worden verstrekt. Het Bestuur.”

Oude kranten zijn vandaag de dag gedigitaliseerd en op Delpher, die onvolprezen site van de Koninklijke Bibliotheek, goed en handig te raadplegen. Op de eerste UVS-annonce van april ’45 na kon ik in De Gelderlander verder niets over onze schaakclub vinden, maar op de pagina’s van het Nijmeegsch Dagblad zijn de schaakavonturen van UVS redelijk goed te volgen. Dát ga ik hier dus doen, in deze en komende afleveringen. Het Nijmeegsch Dagblad, opgericht in de oorlog (1944) als verzetskrant, was in de jaren na de oorlog de liberaal-protestantse tegenhanger van de katholieke Gelderlander. Jarenlang heeft UVS dit dagblad kunnen gebruiken om berichten te verspreiden, uitslagen door te geven en anderszins schaaknieuws te verspreiden. Zo stond er op 26 juni 1945 de volgende mededeling in het Nijmeegsch Dagblad:

In de eerste jaren van het Nijmeegsch Dagblad, de jaren vlak na de oorlog dus, stonden in deze krant alle artikelen en mededelingen rijp en groen door elkaar heen. Hartverscheurende berichten over terugkerende politieke gevangenen uit Duitse concentratiekampen vlak onder een nuchtere mededeling van een lokale schaakclub die ‘wekelijksche bijeenkomsten wil benutten om tot een ranglijst te komen’, het ziet er nu een beetje vreemd uit. Maar duidelijk is wel dat de schaaklust groot was bij UVS in 1945. En er werd niet gediscrimineerd; of je nu kon schaken of niet, of je nu bij Splendor werkte of niet, je was in 1945 direct bij het echte opstarten van de club al van harte welkom.

Wat deed het eerste UVS-bestuur zo vlak na de bevrijding nog meer dan een ranglijst maken? Eén van de eerste schaakactiviteiten betrof het organiseren van een match tegen Strijdt Met Beleid (SMB), zo lezen we in het Nijmeegsch Dagblad.

Dat deze match op 18 juli 1945 plaatsvond in het Splendor Ontspanningslokaal is niet zo vreemd. De zaal waar SMB altijd speelde voor (en ook in) de oorlog was in 1944 flink beschadigd en de borden en stukken waren in vlammen opgegaan. Na de oorlog kon SMB borden en schaakstukken lenen van schaakverenigingen uit Amersfoort en Eindhoven, maar – ook dit vermeldt het Nijmeegsch Dagblad – ‘veel materiaal is en blijft “geleend spul”.’ Als schaakvereniging was SMB een stuk ouder dan UVS, maar in die tijd ook een stuk sterker. Een match tussen UVS-1 en SMB-2, gespeeld op 28 november 1945, eindigde in een duidelijke 6-3 overwinning voor laatstgenoemde. Tegen een andere Nijmeegse schaakvereniging, DDD (dat staat voor De Diepe Denkers), had het jonge UVS in 1945 meer succes. Een eerste match (juli of augustus) wist UVS te winnen; hoe de revanchematch op 22 augustus 1945 is afgelopen vergeet het Nijmeegsch Dagblad helaas te vermelden.

In een volgende aflevering: hoe ging het verder met het schaakleven in Nijmegen vlak na de oorlog en met het jonge UVS in het bijzonder, eind jaren ’40 en begin jaren ’50? Het staat allemaal te lezen in het Nijmeegsch Dagblad. Zongen de Stones niet jaren later het mooie nummer “Who needs yesterdays’s papers”? Ik/wij dus!