Het spannende begin van UVS in 1944

In 1944 is onze schaakvereniging opgericht door Stephan Bergsvoort, bedrijfsleider van de Splendorfabriek. Ik haalde 35 jaar later herinneringen met hem op. Een verhaal over de spannende geschiedenis van het begin van UVS.

De heer Stephan Bergsvoort was niet eens zo’n goede schaker, maar wel de oprichter van onze schaakclub in 1944. Hij was in die tijd bekender als bedrijfsleider van de gloeilampenfabriek Splendor en in die functie zeer betrokken bij de personeelsvereniging. Zijn maatschappelijke en sociale bewogenheid was niet alleen bekend bij de Splendorfabriek. Bergsvoort roerde zich ook binnen de politiek in de gemeente Nijmegen en bracht het zelfs tot gemeenteraadslid, wat in oorlogstijd geen eenvoudige zaak was. Ook was hij actief in het verzet.

 Spannend begin van UVS vanwege de oorlogsomstandigheden

Toen UVS in 1979 het 35-jarig bestaan vierde, profiteerden wij (oud-lid Theo Gorissen en ik) van het feit dat de al zeer oude heer Bergsvoort nog leefde. Dat was een unieke kans om de geschiedenis van de oprichting van onze schaakvereniging uit de eerste hand te horen. Toen wij in de kamer van de heer Bergsvoort aan tafel zaten, viel al gelijk zijn enthousiasme op toen wij hem vroegen over het begin van UVS. Dat begin was heel anders dan wij gedacht hadden. Het was een spannend verhaal dankzij de oorlogsomstandigheden.

Beeld van de schaakclub uit personeelsblad De Glimworm van Splendor, mei 1950 (collectie Henk Tiellemans, Noviomagus.nl)

UVS geen schaakclub maar een personeelsvereniging

UVS was de naam van de personeelsvereniging van de nu niet meer bestaande Splendorfabriek (aan het begin van de Groenestraat). Bergsvoort was de dynamische figuur achter deze personeelsvereniging, waarbinnen ook al verschillende onderafdelingen waren zoals voor zwemmen en voetballen. Het was de manier waarop het personeel van de fabriek een echte vriendschapsband opbouwde. Vandaar dat de personeelsvereniging de naam ‘UVS’ kreeg: Uit Vrienden Samengesteld.

Als bedrijfsleider van Splendor was dat natuurlijk ook een slimme zet van de heer Bergsvoort, omdat de goede sfeer onder het personeel een positieve invloed had op de economische prestaties van de fabriek. Maar dat was niet zijn eerste doel, wilde de heer Bergsvoort voor ons wel even benadrukken. Hij was gewoon maatschappelijk zeer betrokken bij zijn personeel.

 Verboden om een schaakvereniging op te richten

Ook in de jaren veertig van de vorige eeuw had men van die kleine insteek-schaakbordjes. Er waren in de fabriek een stuk of tien schakers, die niet alleen in de pauze maar tevens stiekem tijdens het werk een partijtje speelden op zo’n klein insteekbordje. Dat was niet de bedoeling, maar de heer Bergsvoort (ook schaakliefhebber) ging daar sportief mee om. Hij spoorde de medewerkers wel aan om een schaakvereniging op te richten: dan hoefde je niet te schaken in werkgeverstijd.

De Duitse bezetter had echter niet alleen verboden om verkiezingen te houden voor de gemeenteraad maar er mocht in het geheel geen vereniging opgericht worden, dus ook geen schaakvereniging. Bestaande verenigingen mochten wel, maar je moest niet met iets nieuws komen. En met de toenmalige Duitse commandanten hoefde je niet te spotten. De heer Bergsvoort was geëmotioneerd over die Duitse druk. Je kon toen bijvoorbeeld niet zonder levensgevaar over het stationsplein gaan, want overal zaten scherpschutters. Om dan toch iets met de schakers te doen, besloot de heer Bergsvoort schaakborden en stukken aan te schaffen voor de personeelsvereniging, zodat de schaakliefhebbers in hun vrije tijd wedstrijdjes konden spelen.

Samen met aantal schakers in het verzet

Bergsvoort zelf vond schaken ook leuk. Hij had de stukken leren schuiven en was dus een beginneling. Maar hij probeerde wel via de boeken van Euwe het spelletje iets slimmer te spelen. Hij deed dus graag met de schakers mee, als zij in de kantine gingen schaken. Bestuursfuncties heeft hij echter vermeden, omdat hij het te druk had met zijn taak als bedrijfsleider. Eerste voorzitter van het clubje werd daarom Hoeboer.

De Duitsers tolereerden de bestaande personeelsvereniging, maar de heer Bergsvoort wilde toch even kwijt dat hij met een aantal van die schakers samen een verzetsgroep vormde. En dat was wel wat gevaarlijker dan schaken. Tijdens de verzetsvergaderingen werden de schaakborden opgesteld, zodat het leek op een leuk schaakavondje als de Duitsers zouden binnenvallen. Gelukkig is dat nooit gebeurd, ook al werden daar zeker in het begin nog grappen over gemaakt. Namelijk dat Duitsers bij de schakers binnenvielen en niets van het spelletje begrepen (zie UVS-mededelingen ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan). Wij vroegen de heer Bergsvoort nog meer te vertellen over zijn verzetswerk, maar hij wilde daar blijkbaar niets over kwijt. Was het onaangenaam? Had hij kameraden verloren? We lieten het onderwerp rusten.

 Splendorkantine plek waar werd gespeeld

De Splendorkantine was de plek van de personeelsvereniging UVS. Daar kwam men samen, speelde kaart of schaakte wat. Het werd de vaste plek voor de schakers. Toen na de oorlog het aantal leden toenam en er zich steeds meer schakers van buiten het Splendor-personeel meldden, gingen de schakers een zelfstandige club vormen die los stond van de fabriek. De groep schakers hadden intussen de naam UVS van de personeelsvereniging overgenomen: het was toen de schaakvereniging UVS.

Het leuke was, dat de directie van de Splendorfabriek de schakers (zeker ook door het bijzondere begin) altijd welgezind was. Wij mochten als schaakvereniging nog tientallen jaren na de oorlog gratis gebruik maken van de Splendorkantine (wel onder bepaalde lichte voorwaarden). Daardoor hadden de leden van de schaakvereniging vele jaren een zeer lage contributie, in ieder geval veel lager dan de doorsnee schaakclub. En in de kantine konden we lange tijd een kop koffie of warme chocolademelk krijgen voor 10 cent aan een automaat en een frisdrank ook voor een prijs van niets. Er zijn over deze kantine en schaakavonden nog heel wat smakelijke verhalen te vertellen. Maar ik wilde een korte schets geven van het begin van UVS, zoals ik dat van de stichter zelf, de heer Bergsvoort, heb gehoord.