Schaken!

Spel van vorsten en strategen prominent tijdens festival

In het weekeinde van 29, 30 en 31 augustus 2014 is Nijmegen weer helemaal in middeleeuwse sferen. Het Valkhofkwartier en omgeving zijn dan the place to be voor de tiende editie van het Gebroeders Van Limburg Festival. En dat vieren we groots met als hoofdthema Jong Talent, als verwijzing naar de wereldberoemde jonge kunstenaars Herman, Johan en Paul. Een van de nieuwe elementen is de wereld van het schaken en de bordspellen; Joris Leijten en Melchior de Grood zijn de bedenkers en projectleiders. Schaak is bovendien een prestigieuze sport die rond de tijd van Karel de Grote in Europa snel populair wordt. De keizer zelf stierf dit jaar precies 1200 jaar gelegen en dat krijgt ook een plek in de programmering, onder meer tijdens de Blijde Incomste.

Dobbelen was destijds het spel voor het volk en had zeker in de ogen van de kerk een slechte reputatie. Schaak had status en raakte vooral in zwang bij de Karolingische elite om daarna steeds populairder te worden. In de late Middeleeuwen werd door de adel veel geschaakt, zowel door mannen als vrouwen, zoals te vinden is in de uitdrukking: “ik schaak een vrouw”.

Levend Schaakspel

Het thema schaak krijgt op verschillende momenten een plek in het programma. Tijdens de lezingen en demonstratie in museum het Valkhof spreekt bijvoorbeeld schaakexpert Leo Hovestad over de geschiedenis van schaak en de rol van Karel de Grote. In de Stratenmakerstoren zijn schaakspelen en Karel de Grote onderdeel van een expo en als het even kan voeren we drie keer een levend schaakspel op. Op het Kelfkensbos spelen we met levende figuren, zoals re-enactors en Charlemagne zelf die ook meeloopt in de Blijde Incomste. De keizer is vanzelfsprekend gemodelleerd naar de afbeelding die de broers Van Limburg van hem maakten. We proberen een grootmeester te charteren die het levende schaakspel gaat leiden.

Pleinstukken

En er zit meer in de planning. Zoals het namaken van groot formaat-spellen. We denken aan een abstracte versie zoals die in de vroege middeleeuwen in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en het uiterste zuiden van Europa zijn gespeeld. De zogenaamde pleinstukken maken we van hout; verder mikken we op de figuratieve uitvoeringen die onder andere Karel de Grote en keizerin Irene verbeeldden. Inspiratie zijn de schaakstukken uit de Nationale Bibliotheek in Parijs die vermoedelijk ooit door de kalief van Bagdad als diplomatiek geschenk aan de keizer van het Avondland cadeau zijn gedaan.

Vrij spelen

Op verschillende plekken kan tijdens het festival worden geschaakt; er zijn voldoende spellen aanwezig. Maar ook verwante spellen en spelletjes als trik trak, dammen, molenspel, dobbelen en nog veel meer, zoals chatrangh en middeleeuwse denksporten. Want sporten en spellen zijn altijd een zeer geliefd tijdverdrijf geweest en gebleven. Al was er toen ook al sprake van rangen en standen. Met name schaak had een hoge status, minder trik trak en dammen. Aanwijzingen daarvoor zijn de vele reglementen en wetten die overheden uitvaardigden, met name de kerk. Ook het materiaal is een indicatie; destijds waren kristal, edelhout, ivoor en paarlemoer kostbaar en gewild.

Middeleeuws schaken

In de Middeleeuwen nam de elite ruim de tijd om schaak te spelen. Standaard bestond het spel uit 64 geblokte velden in zwart en wit. Op het bord stonden per partij koning, koningin, lopers, ridders/paarden, pionnen/boeren. Het schaak kende de nodige varianten. Zo kreeg rond 1600 de koningin/dame meer dominantie en mochten de pionnen in het begin meer zetten doen; nieuw was het rokeren. Een veel gespeelde opening was de flankopening.

Scholendag

Op vrijdag 29 augustus is overdag de Middeleeuwse Scholendag voor bovenbouw van het basisonderwijs. Dan zijn er ook workshops over Middeleeuws schaken en de rol die het schaken in de middeleeuwen had. In de komende jaren gaan we spellen en met name schaken verder uitwerken in het festivalprogramma. Te denken valt aan een tentoonstelling van schaakstukken en publicaties over de geschiedenis achter het schaakspel.

Vrijwilligers gezocht

Voor al deze deelactiviteiten zijn we op zoek naar vrijwilligers die de activiteiten als echte schakers kunnen begeleiden en organiseren. Er moeten van tevoren en tijdens het festival allerlei zaken worden gemaakt, gebouwd en begeleid. Tijdens het festival kan de organisatie een middeleeuws kostuum leveren in het kader van de sfeer. Schakers aller landen, houdt in ieder geval uw agenda in het festivalweekeinde vrij.

Voor informatie en aanmelding: Joris Leijten (Joris@joleijt.nl, 06-43234179) of secretariaat@gebroedersvanlimburg.nl Meer info op http://gebroedersvanlimburg.nl/limburgfestival/