Robert James Fischer

Een paar jaar geleden ben ik voor het eerst mee geweest naar het Tata Steel Chess Tournament in Wijk aan Zee. Ik was nog nooit bij een GM-toernooi geweest, maar ik voelde me eigenlijk direct thuis in deze setting. Naast de grootmeesters (de kamer van Lars en mij was praktisch naast die van Carlsen), de ruige zee en de avond in Sonnevanck, was een absoluut hoogtepunt voor mij het gesprek tijdens het ontbijt. Aan tafel met Hans, Joost en Lars ging het natúúrlijk over schaken. Hans vertelde gepassioneerd over de historie van de tweekampen om het wereldkampioenschap. Niet alleen de uitslagen kwamen aan bod, maar ook de verschillende politieke achtergronden en precaire details. Nu kwamen namen als Tal, Botwinnik en Fischer – die ik tot dan toe alleen kende van openingsvarianten – ineens in een heel ander perspectief te staan. Het ontbijt eindigde met een poging samen (lees: Hans en Joost) alle wereldkampioenen vanaf Steinitz in chronologie op te noemen. Hans vergiste zich slechts éénmaal, maar voor de rest klopte het al een bus!

Vanaf dat moment begon ik me meer te interesseren voor actuele toernooien en gespeelde WK-matches uit het verleden. Zo vond ik op YouTube een mooie documentaire over de tweekamp tussen Kasparov en Karpov uit 1990 in Lyon (klik hier). Ook het begrip ‘The Match of the Century’ en het fenomeen genaamd Bobby Fischer begon ik te leren kennen. Het intrigeerde me enorm. Eén man tegen de hele Sovjet-Unie zoals hij dit zelf zag. De match tussen Spassky en Fischer was veel meer dan alleen een schaakwedstrijd: het was een projectie van de Koude Oorlog op 64 velden. Het authentieke beeldmateriaal roept eenzelfde soort schoonheid op als de laatste beelden rondom de moord op Kennedy. Eind vorig jaar verscheen ook de film Pawn Sacrifice: Een op waarheid gebaseerde biografie over het leven van Fischer. Fascinerend en triest tegelijk.

1 2

Zo’n week geleden kwam de kers op de taart van deze korte maar aangename Fischer-obsessie: een vakantie naar IJsland. Samen met mijn vriendin heb ik prachtige plekken bezocht: gletsjermeren, vulkanische kraters, tektonische kloven en ruige kustlijnen. Voor de natuurliefhebber absoluut een aanrader. Maar goed: natuur is bijzaak voor een schaker. Mijn persoonlijke queeste was een bezoek aan het graf van Fischer. Via boeken en het internet had ik achterhaald dat Fischer begraven ligt in de plaats Selfoss op een uurtje rijden van de hoofdstad Reykjavík. Via een paar kleine weggetjes vanuit het centrum kwamen we uit bij een klein grijs Luthers kerkje genaamd Laugardᴂlakirkja. Ik herkende de grafsteen van Fischer direct uit het filmpje van YouTube, waarin Gary Kasparov deze zelfde plaats bezoekt als eerbetoon aan Fischer en de schaaksport (klik hier). En nu stond ik daar dus: twee wereldkampioenen waren hier geweest, waarvan er één nog steeds aanwezig was… kippenvelmoment. Het geheel kwam heel sereen, maar tegelijkertijd ook triest op me
over. Zo’n grote schaker, afgelegen begraven van niet alleen de rest van de graven, maar ook van de rest van de wereld. Toch sta ik niet te kijken van zijn laatste wens en weerspiegelt het in mijn ogen zijn onnavolgbare karakter en vlucht voor de schijnwerpers. Boris Spassky grapte in 2008 richting de journalisten in zijn bezoek aan het graf van Fischer: “Do you think the spot next to him is available? We will see what happens”.

3 4

Tijdens het bezoek aan het Nationaal Museum in Reykjavik, waar ik op zoek was naar de originele speeltafel uit 1972 (die er niet meer bleek te staan!), raakte ik aan de praat met een medewerker. Ze vertelde me dat ze Fischer meerdere malen had zien lopen en zelfs kort met hem gesproken had toen hij het museum bezocht. Volgens haar was een van zijn favoriete plekjes een oud boekwinkeltje in het centrum. Ik besloot mijn zoektocht naar Fischer nog iets te verlengen en niet veel later opende ik de deur van ‘Bókin’ en de bekende geur van oude boeken kwam me direct tegemoet. De eigenaar gaf aan dat Fischer inderdaad regelmatig de winkel had bezocht en toonde me achter in de winkel het plekje waar Fischer vaak een kort slaapje deed of zijn tijd besteedde aan het lezen van geografisch tijdschriften. De betreffende stoel stond er nog, dus ik kon de verleiding niet weerstaan…

5 6

Ik ben onder de indruk van de loyaliteit en het respect dat Fischer nog steeds geniet van de IJslandse bevolking en ik raad iedere schaker die naar IJsland gaat aan om de beschreven plekken even te bezoeken. Ik ben in ieder geval een mooie ervaring rijker: Thank you Bobby!

Share

6 reacties

  1. Marcel Verstappen schreef:

    Mooi verhaal, krijg spontaan zin om naar IJsland af te reizen. Zullen we die aardige IJslanders maar steunen tijdens het komende EK (al is het maar voetbal en ten koste van Oranje)?

  2. Luukmaestro schreef:

    Leuk om te lezen Jeroen! Geen schaker heeft mij overtuigd me te verdiepen in de schaakhistorie, maar jouw verhaal wekt wel interesse :).

  3. Maarten van Rooij schreef:

    Mooi Jeroen. Ook mooi van Spassky die zich altijd als een heer is blijven gedragen naar Fischer, ondanks alle schofferingen.

  4. Hans Klip schreef:

    Jeroen, boeiend verhaal en leuke foto’s! Het roept allerlei herinneringen op. Ik was in 1972 twaalf jaar en volgde de match Fischer-Spassky op de voet. Ik heb toen zelfs een plakboek met krantenartikelen bijgehouden. Daarna ben ik meteen bij een club gaan schaken. Ik zag in die tijd Fischer als een cowboy die vocht tegen de slechteriken. Later moest ik dit beeld bijstellen, zeker na zijn vreselijke antisemitische en anti-Amerikaanse ’toespraken’. Maar als schaker blijft Fischer een grote inspiratiebron. Pawn Sacrifice is zeker de moeite van het bekijken waard. Niet alle details zijn waarheidsgetrouw, maar de film geeft wel een treffend beeld van de opkomst en neergang van het eenzame genie, zoals Kasparov hem noemt. Ook interessant is de documentaire Bobby Fischer against the world (2011).

  5. Jaap Amesz schreef:

    Leuk om te lezen, bedankt!

    Ik heb de dikke pil van Frank Brady, Endgame / Eindspel, gelezen. Deze biografie stopt bij de rechtzaken om de erfenis van Fischer wat nog steeds een miljoen was. Iemand enig idee hoe dat is afgelopen?

    Ik las trouwens op Chessbase dat Fischer ook in de Panama papers staat, dus wellicht komt er er nog een vervolg hoofdstuk. ;)

  6. Peter van der Doef schreef:

    Prachtig verhaal. Mooie ontdekking van de historische dimensie die ik wellicht te gemakkelijk bij iedereen aanwezig acht. De match tussen Fischer en Spassky volgde ik als student psychologie in het Psychologisch Lab te Amsterdam waar Adriaan de Groot en Johan Barendregt een status als schaakcoryfee combineerden met het hoogleraarschap. Jan Hein Donner becommentarieerde de match en verzuchtte meermaals dat hij niet in staat was de volgende zet van de kemphanen te voorspellen. Mijn passie voor het koninklijk spel was gewekt!! Ik ben wel in IJsland geweest, maar heb niet het graf van Fischer bezocht. Zijn plek memoreer ik liever op het schaakbord zelf.

Geef een reactie